گروه روانشناسی و علوم اعصاب نیک مهر

درمان اختلال شخصیت وسواسی

اکثر افرادی که دارای رفتارهای وسواس گونه است ممکن است دارای تیپ شخصیتی وسواسی باشد به همین دلیل در این مقاله سعی شده اختلال شخصیت وسواسی جبری مورد بررسی قرار بگیرد. اختلال شخصیت وسواسی جزء خوشه C اختلالات شخصیت است و شیوعش در جمعیت عمومی ۲ درصد و در مردان بیشتر از زنان است. البته لازم به ذکر است که شخصیت ها همگی با هم در ارتباط هستند.

مدت زمان مطالعه : 7 دقیقه , تاریخ انتشار : 1396/09/09

درمان اختلال شخصیت وسواسی جبری

ملاک های تشخیصی OCPD بر مبنای DSM

شخصیت وسواسی که جزء انواع تیپ های شخصیتی است تمام مدت اشتغال ذهنی با نظم و ترتیب ، کمال طلبی ، تسلط بر امور ذهنی داشته و در ارتباطات بین فردی بسیار خشک و انعطاف ناپذیر که به صورت الگویی نافذ و فراگیر از اوایل بزرگسالی شروع و حداقل ۴ علامت ذیل را داشته باشد:

مشغولیت ذهنی

ذهنش به جزئیات ، قواعد ، فهرست ها ، ترتیب ، سازمان یافتگی برنامه ها و جدول زمانی امور به قدری مشغول باشد به طوری که رشته اصلی امور را از دست دهد مثلاً بیمار شخصیت وسواسی جبری می گوید که چرا جعبه دستمال کاغذی اش زود به زود شِکلش عوض می شود و باید همان نظم و ترتیب رعایت شود. این موضوع در درمان شخصیت وسواسی جبری مورد بررسی قرار می گیرد.

کمالگرایی

به قدری کمال طلب باشد که آن وظیفه ای که برعهده اش گذاشته شده را نتواند به اتمام برساند. این افراد استانداردهایی که برای خودشان درست می کنند آنقدر سخت گیرانه است که قابل پیاده کردن نیست و وقتی نتوانند آن را انجام دهند دچار افسردگی و اضطراب می شوند.

کار به صورت افراطی

به شکل افراطی خود را درگیر کار و تولید کند طوری که تفریح ، کار ، دوستان و همه را از دست دهد. معمولاً افراد اختلال شخصیت وسواسی جبری ( فکری- عملی ) معتاد به کار هستند. این موضوع در درمان شخصیت وسواسی جبری مورد ارزیابی قرار می گیرد.

مبادی اخلاق به صورت افراطی

بیش از حد باوجدان ، اخلاقی و تقوا پیشه باشد و در مورد مسایل اخلاقی و ارزشی به هیچ وجه انعطاف پذیر نباشد. البته وجدان و اخلاق آنها به صورت پاتولوژی است و سالم نیست. در این موضوع باید هویت فرهنگی یا مذهبی را به حساب آورد مثلاً کسی که به خاطر مذهبش زیر تانک دشمن می رود تا آن را نابود کند نمی تواند OCPD باشد که تماماً در درمان اختلال شخصیت وسواسی جبری مورد بررسی قرار می گیرد.

وسواس جمع کردن

چیزهای بی ارزش ، کهنه یا از رده خارج شده را به راحتی دور نیاندازد چون ممکن است روزی بدردش بخورد که در درمان شخصیت وسواسی جبری روی آن کار می شود.

همکاری با دیگران

از تفویض وظایف خود به دیگران یا کار کردن با آنها اِبا داشته باشد مگر آنکه طرف مقابل تسلیم روش او شود. به همین خاطر این افراد همکاران خوبی نمی توانند باشند.

خساست

در پول خرج کردن چه برای خود و چه برای دیگران خسیس باشد. در واقع این افراد پول را چیزی می دانند که باید برای روز مبادا پس انداز شود. این مورد در درمان شخصیت وسواسی جبری بررسی خواهد شد.

سرسختی و یکدندگی از خود نشان دهد

خصوصیات افراد اختلال شخصیت وسواسی جبری

موقعیت های اجتماعی

افراد شخصیت وسواسی یک شخصیت نظام مند و قانون مدار دارند. اغلب استادان دانشگاه ، ژنرال ها و… دچار شخصیت وسواسی هستند(در کل در سیستم هایی که خیلی سخت درجه می دهند). این شخصیت به همراه شخصیت افسرده ستون فقرات و استخوان پشتی جامعه هستند و بار اصلی جامعه به دوش این دو شخصیت است. معاون ها و مدیران میانی و… که خودشان را وقف کار می کنند همه جزء شخصیت های وسواسی هستند بنابراین زن و کودک آنها فدا می شوند. افراد شخصیت وسواسی وجدان کاری خیلی بالایی دارند و بنابراین منتقد جامعه ، نکته بین و… هستند که تماماً در درمان شخصیت وسواسی جبری مورد بررسی قرار می گیرد.

ازدواج و مسایل جنسی

فرد دارای اختلال شخصیت وسواسی ابتدا طلاق می گیرد و بعد وارد رابطه دیگر می شود چون آن را کار غیر اخلاقی می داند. این افراد اکثراً سراغ زنهای هیستریونیک یا نمایشی می روند. معمولاً همسران این افراد می گویند که: “چهره معصوم شوهرشان را نگاه نکنیم چون وقتی خانه می آید باید ببینید که چگونه رفتار می کند”. مشکلات جنسی و زناشویی افراد OCPD زیاد دیده می شود و به همین دلیل به درمانگر می گویند با دیگران مشکل پیدا کرده اند. این شخصیت مثل تمام شخصیت های خوشه A و C میل رابطه زناشویی اش خیلی زیاد نیست بنابراین می تواند دارای اختلالات انزجار جنسی ، ناتوانی نعوظ ، انزال زودرس و دیررس و… باشد که در درمان اختلال شخصیت وسواسی جبری روی آن کار می شود.

تفاوت اختلال شخصیت وسواسی با اختلال وسواس فکری – عملی

برخلاف شباهت اسمی هیچ شباهتی بین اختلال وسواس فکری – عملی با شخصیت وسواسی وجود ندارد. البته ممکن است بعضی از علایم شبیه هم باشد ولی اختلال نیست و یک سبک شخصیتی است. البته برخی از افرادی که مبتلا به OCD (اختلال وسواس – جبری ) هستند ممکن است OCPD ( اختلال شخصیت وسواسی ) هم شوند که در درمان شخصیت وسواسی جبری مورد ارزیابی قرار می گیرد.

مشکلات روانشناختی

افسردگی و اضطراب در این افراد شایع است. افراد دارای اختلال شخصیت وسواسی معمولاً طیفی از اختلالات پسیکوسوماتیک مثل سردرد ، میگرن ، مشکلات عروقی و… را تجربه می کنند. این افراد چون بازداری هیجانی ، تحمل اضطراب شدید و برانگیختگی دارند اختلالات روان تنی در آنها بروز می کند. این افراد بلاتصمیم هستند چون کمالگرا و ترس از اشتباه دارند.

قواعد و قوانین زندگی

مشغولیت ذهنی این افراد قواعد ، مقررات ، نظم و ترتیب ، شست و شو ، جزئیات و دستیابی به کمال است. در کل این افراد شخصیت محدود و بسته ای دارند و مصرانه معتقدند که باید از قواعد پیروی و برخلافش باید مجازات شد به همین دلیل انعطاف پذیری ، سعه صدر ، از خودگذشتگی و ایثار ندارند که در درمان شخصیت وسواسی جبری روی آن کار می شود.

ارتباط با دیگران

افراد اختلال شخصیت وسواسی مهارت های بین فردی ، انعطاف ، همدلی و صمیمیت ندارند و بنابراین این افراد معمولاً مردم را از خود فراری می دهند و دوستان زیادی ندارند. اینها خیلی رسمی ، جدی و فاقد شوخ طبعی اند و اگر شوخی کنند با لحن خیلی گزنده این کار را می کنند که این بخاطر خشم محدود شده اشان است.
افراد اختلال شخصیت وسواسی جبری می خواهند به اصرار، مردم را تحت سلطه خود درآورند اما در مقابل افراد بالا دست ، خواسته هایشان را به نحو آمرانه ای برآورده می سازند برای همین دو چهره متفاوت از آنها دیده می شود. این افراد گرایش دارند که متفاوت و بهتر از دیگران باشند و در مقابل همتایان خود مثل رهبر رفتار کنند. فرق شخصیت وسواسی با شخصیت نمایشی در این است که شخصیت نمایشی فقط بقیه را لِه می کند چون فکر می کند به کمال رسیده است ولی شخصیت وسواسی چون می خواهد به کمال برسد خودش را هم دارای نقص می داند و از خود ایراد می گیرد که در درمان اختلال شخصیت وسواسی روی آن کار می شود.

کار و شغل و منزلت

مقام و منزلت برای این افراد خیلی مهم است. مثلاً در برخورد با یک دکتر شخصیت اشان خیلی رسمی و محترمانه ولی در مقابل یک فوق لیسانس اینگونه رفتار نمی کنند. افراد اختلال شخصیت وسواسی از اشتباه کردن می هراسند و نمی توانند تصمیم قاطعی بگیرند. اینها در کار خود کفایت و شایستگی نشان می دهند چون به نحو احسن آن کار را انجام می دهند. هر چیزی که روال و ثبات زندگی آنها را بر هم بزند سریعاً دچار اضطراب اشان می کند و متوسل به یکسری اعمال آئینی می شوند و در نتیجه می خواهند دیگران را هم تحمیل به آن کار کنند.
در کل اگر افراد شخصیت وسواسی جبری با اتفاق غیر منتظره ای روبرو شوند بسیار آسیب پذیر می شوند. اینها به مدت طولانی کار می کنند و انگار طولانی کار کردن جزئی از آنها است. همچنین مقابل سازمانی که با آن در ارتباطند ظاهراً بسیار مودب و مطیع هستند. اختلال شخصیت وسواسی ها به شدت درگیر جزئیات می شوند و نمی توانند روی پروژه های عمده کار کنند بنابراین بلاتصمیم و مردد و ذهنشان غیرقابل انعطاف و عاری از فانتزی است به همین دلیل داستان سرا و شاعر خوبی نیستند ولی مقاله نویس خوبی هستند که همگی در درمان شخصیت وسواسی جبری مورد بررسی قرار می گیرد.

سرسختی

این افراد بسیاری از ویژگی های خوشه A اختلالات شخصیت را از جمله سرسختی ، مداومت ، پافشاری و…. دارند. این افراد حتی اگر مطمئن شوند مصالحه به نفعشان است از چنین کاری سرسختانه خودداری و استدلال می کنند که اساس کار در جنگ کردن است. وقتی نظرات دیگران ارائه و راه نوینی پیشنهاد شود اینها ابتدا تعجب و سپس عصبانی و به سمت طرف مقابل حمله و او را مجاب می کنند تا مثل خودشان حرکت کنند. افراد شخصیت وسواسی هرگز پیشنهاد کمک از دیگران را قبول نمی کنند چون اصلاً قبول اشان ندارند و عقیده دارند همه کارها را خودشان باید انجام دهند. در کل این افراد در زندگی خود تغییری ایجاد نمی کنند و با یک رویه به زندگی خود ادامه می دهند. تماماً این موارد در درمان اختلال شخصیت وسواسی جبری مورد ارزیابی قرار می گیرد.

سبک هیجانی و احساسی

در سبک هیجانی اینها عدم لذت و بازداری هیجانی را نشان و احساسات صمیمانه و گرم و نزدیکی ندارند و از احساسات لطیف اجتناب می کنند ولی در عین حال خشم و ناکامی خود را آشکار می کنند در کل هیجاناتشان محدود است یعنی خیلی سرد ابراز علاقه می کنند که در درمان شخصیت وسواسی جبری روی آن کار می شود.

چگونگی شکل گیری اختلال شخصیت وسواسی جبری

در شکل گیری این تیپ شخصیتی مثل تمام تیپ های شخصیتی دیگر از جمله اسکیزوئید ، اجتنابی ، اسکیزوتایپال ، وابسته ، خودشیفته ، ضد اجتماعی ، پارانوئید ، مرزی محیط ، فیزیولوژی و ژنتیک نقش دارد.
سه روش درمان اصلی برای این اختلال وجود دارد که عبارتند از:

دارو درمانی

دارو درمانی توسط روانپزشک انجام می شود و برای درمان اختلال شخصیت وسواسی جبری به کار می رود. مطمئناً دارو یکسری عوارض خاص خودش را دارد ولی گاهی می تواند بهترین راه درمان باشد.

روان درمانی

روان درمانی یکی از سالمترین درمان هایی است که برای درمان وسواس جبری علمی به کار می رود. در این درمان روانشناس از یکسری تکنیک ها استفاده می کند که می تواند برای درمان و بعد از درمان مفید واقع شود.

ابزارهای نوروساینس

نوروساینس یکی از درمان های نویی است که وارد ایران شده و برای درمان اختلال شخصیت وسواسی جبری مورد استفاده قرار می گیرد. این ابزارها انواع مختلفی از جمله نوروفیدبک ، لورتا نوروفیدبک ( جدیدتر از نوروفیدبک ) دارد که اگر توسط متخصص نوروسایکولوژی ، پروتکل درمانی اش نوشته شود قادر است برخی از علائم وسواس را بهبود دهد.

نکته مهم : گروه نیک مهر برای درمان قطعی اختلال شخصیت وسواسی از وجود دکتر نیما گنجی ( بنیان گذار واقعی لورتا نوروفیدبک در ایران و عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی شهید بهشتی ) در بخش نوروساینس و سید مصطفی حسینی ( مدیر گروه روانشناسی و علوم اعصاب نیک مهر ) و دکتر مریم زادبر ( مسئول فنی گروه نیک مهر ) در بخش روان درمانی استفاده می کند.

نویسنده : سید مصطفی حسینی ، مدیر گروه روانشناسی و مرکز نوروفیدبک نیک مهر

لطفاً در زیر نظر خود را در خصوص این مقاله بیان و اگر سوالی دارید مطرح نمائید.

این مطلب را به اشتراک بگذارید

شاید این موارد هم برایتان مفید باشد